“Амттай байна гэдэг үгийг л сонсохын тулд орой бүр хичээнгүйлэн бэлддэг байсан минь сэтгэлд тодоос тод үлджээ.”
Ирээдүйгээ төсөөлөн зогсох бяцхан охины зүрхэнд догдлол хамгийн ихээр мэдрэгдэв. Удалгүй чухал зүйлээ гэж орхисон хоосон мэдрэмж бүрхэн авлаа. Гагцхүү үнэт зүйлсийн цуглуулгад түүний бүтээсэн дурсамж орхигджээ.
***
-Та өөрийгөө манай уншигчдад танилцуулахгүй юу?
-Намайг Бөхбат овогтой Нандин-Эрдэнэ гэдэг. Тайлагдашгүй уран зураг шиг үзэсгэлэнтэй говь нутагт гэр бүлийнхээ танхил охин, дүү нарынхаа эгч болж мэндэлсэн. (Дорноговь аймаг: Сайхандулаан сум). Энэ жил арванхоёрдугаар ангиа төгсөөд хамгийн сайнаараа хичээж хүссэн их сургуульдаа элсэж чадлаа. Хүнс үйлдвэрлэлийн технологич мэргэжлээр энэ есөн сарын нэгэнд оюутны шинэ амьдралаа эхлүүлэхээр бэлдэж байна.
-Мэргэжлээ сонгоход тань юу хамгийн их нөлөөлсөн бэ?
-Юун түрүүнд энэ бүхний эхлэл болсон түүхийг хуваалцъя. Суманд 12 жилийн ерөнхий боловсролын сургууль байдаггүй. Аравдугаар ангид ордог жилээ дүү нарынхаа хамт аймгийн төвийг зорьсон. Хөдөө гэрээ, аав ээжийгээ орхиод энд ирэх их хэцүү, дасахад хугацаа их зарцуулсан. Гэхдээ хариуцлагатай том охин байх ёстой шүү дээ. Сар бүр аав ээжийнхээ өгсөн мөнгийг зөв зохистой зарцуулахаас эхлээд дүү нарыгаа хамгаалах үүрэг бас хариуцлага нэмэгдсэн. Цахилгааны төлбөр, хүнсний зардал, хичээлийн хэрэглэл, өөрийгөө хөгжүүлэх дугуйлангийн зардал, хэрэглэж буй утасныхаа төлбөрийг төлөх гэх мэт зардалтай нүүр тулсан.
Энэ үед аав ээждээ багахан ч гэсэн тусалж өөрийнхөө болон дүү нартаа өгөх халаасны мөнгийг өөрөө олж эхлэхээр шийдсэн юм. Тухайн үед сургуулийн маань дизайн технологийн кабинет шинэчлэлт хийж Хүнсний технологийн клуб нээгдсэн. Ингээд би клубийн гишүүн болж, гэртээ гарын доорх материалаа ашиглаж бялуу, нарийн боов хийхийг сурч эхэлсэн.
Зөвхөн сураад зогсохгүй клубийнхээ гишүүдтэйгээ хамтарч аяган бялуу, эклер, жимстэй тарт зэргийг сургууль дээрээ борлуулах санаа гаргасан. Клубийн маань гишүүд бүгдээрээ санаа нийлээд ажлаа эхлүүлсэн. Ингээд бидний хамгийн ихээр догдлон хүлээдэг мөч нь сургуулийн их завсарлагааны цаг болсон доо. Хүүхдүүд бидний хийсэн амттанг идэх гэж уртаас урт оочир үүсгэдэг.
Амттай байна гэдэг үгийг сонсохын тулд орой бүр хичээнгүйлэн бэлддэг байсан мөчүүд дурсамж болон сэтгэлд минь тодоос тод үлджээ
***
Мэдээж сурагч тул бүтээгдэхүүнээ өндрөөр үнэлж заралгүй материалын зардлаа нөхөж ашиг болгон 30000 төгрөг олох боломжтой зардаг байсан. Жишээлбэл, аяган бялуу 1000 төгрөг гэх мэт. Энэ маягаараа бараг хагас жил өнгөрч сургуульдаа ч байр сууриа олж, гаднаас ч баяр ёслолын бялууны захиалга авч олныг хийлээ.
Бага багаар мөнгөө хуримтлуулж бас клубийн гишүүн байх боломжийг бусдад ч нээлттэй байлгахаар би клубээ орхисон. Гэхдээ цуглуулсан мөнгөөрөө гэрийнхээ гал тогоог тохижуулж, гэрээрээ бялуу хийж эхэлсэн. Эхэндээ хүмүүст танигдаагүй бялууны маань онцгой амтыг мэдэхгүй байсан учраас байрныхаа доод талын дэлгүүрүүдэд цөөн тоогоор худалдаалахаар шийдсэн юм.
Аажмаар хүмүүст танигдаж шинэ жил , сэвлэг үргээх ёслол, эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах өдөр, валентин зэрэг баяраар итгэл хүлээлгэж захиалга өгдөг болсон. Энэ хугацаанд хийж буй зүйлдээ хайртай бас бүтээж буй дурсамж маань үнэ цэнтэй байсаар ирсэн. Санхүүгийн төлөвлөлт орлого зарлагаа бүртгэж, хэрэггүй зардал гаргахаас зайлсхийдэг болсон гээд олон зүйлийг суралцсан ч бүтээсэн дурсамжаараа жигүүрлэж ирээдүйгээ тодорхойлж эхэлсэн. Дэлгүүрт үнэтэйд тооцогддог спартак бялууг анх удаа өөрөө хийсэн амттай дурсамж. Төлөвлөсөн хугацаандаа амжуулах гэж эргэн тойрноо замбараагүй болгосон дурсамж. Санаандгүй крем лүүгээ йогурт асгасан ч төсөөлөөгүй сайхан амттай бялуу хийж байсан дурсамж. Эдгээр зүйлс маш ихээр нөлөөлж ирээдүйд үүнийгээ мэргэжил болгохоор шийдсэн. Ингэвэл зорьсон эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөгүй чанартай орц найрлагаас бүрдсэн бүтээгдэхүүнийг гаргаж чадна.
-Таны хувьд дурсамж тань их чухал бололтой. Тэгвэл таны бага байх үеийн дурсамжаар аялж болох уу?
-Болно оо. Сахилгагүй, гадуур туулай шиг дэгдэн үсэрч, хот айлын хүүхдүүдтэй нийлж чулуугаар гэр бариад өдөржин тоглодог хүүхдүүдийн л нэг байлаа.
-Та багадаа хаана очих дуртай байсан бэ?
-Одоо ч гэсэн очих дуртай. Манай суманд “Загал Буурал” гэж тахидаг хоёр овоо бий. Аав минь энэ овоонд зориулж дууны шүлэг зохиосон. Гэхдээ аав дууныхаа үгийг нууцалж найр эсвэл чухал үед л мэр сэр дуулдаг. Гэрийнхэн хэчнээн гуйсан ч дуулж өгдөггүй. Тийм учраас жаахан байхдаа энэ газарт очих бүрийд аав маань боргил сайхан хоолойгоор дуулж буй мэт их дотно санагддаг байсан.
***
-Таны дурсамжид хамгийн тод үлдсэн багадаа сонсдог байсан үлгэр?
-Би ганцхан эмээтэй, хоёр өвөөгөө харж байгаагүй. Тэднээсээ хөндий өссөн учраас түүх, үлгэр сонсож өсөөгүй. Эсрэгээрээ аав маань өвөөгийнхөө талаар нүдэнд харагдтал ярьж өгдөг байсан.
Буурай өвөө минь Дорноговь аймгийн Хөвсгөл сумаас гаралтай. Цэрэгт байхдаа анх монгол бичиг сурсан юм гэнэ лээ. Тухайн үед багш маш хомс байсан учир Улаанбадрах сумын сургуулийн анхны шавыг тавьж, багшилж байсан гэцгээдэг. Энэ мэт өвөөгийнхөө түүхийг сонсож өссөн.
-Та багадаа юуг хамгийн ихээр сониучирхдаг байсан бэ ? Бидэнд хуваалцаж болох уу?
-Бага байхад саахалт зөрүүлэх ажил хэн хүнээс илүү сонирхол татдаг байсан. Үүнтэй холбоотой олон хөгтэй хөөртэй түүх ч бий. Миний мэддэгээр хониныхоо сүүг сааж, идээ цагаа бэлтгэхийн тулд хургандаа хөхүүлэхгүй байх ёстой. Шууд хурганаас нь салгаж болдоггүй, заавал хоёр гурван хоног хөхүүлэх шаардлага гардаг. Тиймээс цаг хугацаа алдаж бас хургыг эхээс нь ялган, тусад нь хариулах хэрэг гарна. Зөвхөн сүүгээр цатгах биш, бэлчээрт гаргаж идээшлүүлэх нь хурга махлах, чийрэгжихэд тустай учраас бас нэгэн аргийг бодох хэрэгтэй.
Тиймээс саахалт зөрүүлж, манайх хургаа өөр айлын хонинд, тэднийх хургаа манай хоньтой хамт бэлчээрлүүлдэг байсан. Хурга эхийгээ л хөхөхөөс айлын хүүхдийн сүүг хулгайлдаггүй. Өдөр юм уу, орой хонио саасны дараа саахалтын айл хүртэлх тэрхэн зайд хонь хурганы бие биедээ яаран ирэх нь ямар өхөөрдөм үзүүштэй зүйл гээч.
Энэ бүхний үр дүнд хоёр ч хүний хөдөлмөрийг хэмнээд зогсохгүй сааль сүүгээ алдана гэсэн ойлголт байдаггүй. Саахалтынхны идээ цаг нь элбэг дүүрэн, найртай сайхан зусах, найрамдан нөхөрлөх нэг нөхцөл энд бүрддэг нь хэчнээн сайхан. Бага байхдаа яагаад ингэдгийг нь ойлгохгүй заримдаа өөрөө дунд нь баясан гүйдэг байсан. Одоо бодоход эндээс тухайн үеийн нэг нэгнээ гэх сэтгэл, хот айлын найрамдлын харилцааг өөрийн мэдэлгүй эрхэмлэж эвтэй найртай харилцаж байжээ.
-Бид хүүхэд нас дуусаж том хүн боллоо гэж ярилцдаг шүү дээ. Энэ талаар ямар бодолтой байдаг вэ?
-Хэдий 18 нас хүрч амьдралын их далайд сэлүүрдэхээр зориг шулуудан яваа ч хүүхэд нас минь дуусаагүй үргэлж дотор минь нуугдаж явдаг. Учир нь, дурсамжид хадгалаастай гүн сэтгэгдэл үлдээсэн эгч шиг болохыг, эсвэл хамгийн гоё харагддаг, санагддаг байсан тэр зүйлсээ одоо биелүүлэх гэж хичээж яваа. Тэгэхээр бидний дотор бяцхан хувилбарууд маань үргэлж зэрэг оршсоор, багын мөрөөдөл, зорилгыг ямагт сануулж байдаг гэдэгт санал нийлдэг.
***
-Дурсамжаа хадгалж үлдэх нь ямар үнэ цэнийг бидэнд өгдөг вэ?
-Багадаа үзэж туулсан зүйлээр амьдралыг хэмждэг хэмээн ном нь дээр дурдсан байдаг. Миний хувьд дурсамж юуг хийх юуг сонгох вэ гэдэгт маш чухал үйл явц болдог юм шиг санагддаг. Мэдрэмж сонирхол маань бүр бага байхаас бүрэлдэн бий болж, үүнийгээ сонсож тордсон болохоор өөрийгөө багахан ч гэсэн таньж мэдсэн гэж боддог.
Жишээ нь, би хэлд дөнгөн данган орсон тэр үеэсээ “Унага” гэдэг шүлгийг маш амархан цээжлээд уншдаг хүүхэд байлаа. Манайд ирсэн хамаатан садан ах эгч нар маань намайг өхөөрдөөд ирэх болгондоо л бараг уншуулдаг байсан. Хэл муутай ч унших маш их дуртай. Хүн болгоны өмнө очоод (Ахаатын Нандин-Эедэнэ ахай жилтэй гээл уншдаг байснаа тод санадаг). Бага ангид байхдаа ч шүлгийг амархан цээжилдэг, шүлэг цээжлэх дуртай тийм хүүхэд байсан. Тэгээд дунд ангид орсноосоо хойш дуртай зүйлээ мартаж орхисон .
Харин жил гаруйн өмнө санаандгүй “Унага” шүлгийг уран уншлагын тэмцээн дээр сонсоод дурсамж маань сэдэрч, дуртай байсан зүйлийг минь эргэн нэг сануулсан. Үүнээс хойш хааяадаа өөрөө шүлэг бичих гэж оролдох, бас алдарт зохиолчдийн шүлгийг урнаар унших гэж оролддог болсон. Энэ нь би гэнэт нээж олсон зүйл биш багаас минь хамт байсан зүйл.
***
“12 ноот” хэмээх номонд “Дуу хөгжим үргэлж миний дотор оршсоор ирсэн. Би түүнийг тордож арчилсан төдий” хэмээн гардаг. Тиймээс дурсамжаа хадгална гэдэг нь зүгээр нэг өнгөрснөө санах бус, өөрийгөө олж таних, бага насны өөрийнхөө мөрөөдөлтэй уулзах, өнөөдрийн сонголтоо илүү утга учиртай болгох боломжтой юм гэдгийг дахин дурдмаар байна.
Бичээчийн зүгээс хүсэх нь: Уншигч та эмээ өвөө, ээж аавынхаа бага насны дурсамжаар аялж үзээрэй. Тэдний нандин бүхнийг дахин сэргээж хүүхэд насанд нь хүргээрэй.
